Già hóa dân số và nhu cầu công nghệ mới
Việt Nam đang bước vào giai đoạn già hóa dân số với tốc độ nhanh hàng đầu thế giới. Hiện nay cả nước có khoảng 16,1 triệu người cao tuổi (từ 60 tuổi trở lên), chiếm gần 16% dân số. Dự báo đến năm 2036, nhóm người trên 60 tuổi sẽ chiếm 20% dân số, và đến năm 2049 Việt Nam sẽ chính thức trở thành xã hội “siêu già”. Tốc độ này kéo theo áp lực lớn về y tế, an sinh và chăm sóc dài hạn.
Trong khi đó, phần lớn người cao tuổi Việt Nam vẫn dựa vào con cháu để chăm sóc. Số lượng cơ sở dưỡng lão và trung tâm hỗ trợ còn hạn chế, phân bố không đồng đều và mới chỉ đáp ứng được một phần nhu cầu thực tế. Thách thức đặt ra là làm thế nào để người cao tuổi vẫn có thể sống khỏe mạnh, tự lập và kết nối trong bối cảnh xã hội đang thay đổi nhanh chóng.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), già hóa dân số không nhất thiết đồng nghĩa với gánh nặng. Nếu được sống trong môi trường hỗ trợ và duy trì sức khỏe tốt, người cao tuổi vẫn có thể tiếp tục học hỏi, làm việc và đóng góp cho cộng đồng gần như không khác biệt so với người trẻ. Công nghệ, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI), đang được xem là một trong những giải pháp quan trọng để biến thách thức này thành cơ hội.
AI – người bạn đồng hành mới của tuổi già
Trí tuệ nhân tạo không chỉ là khái niệm xa vời trong các phòng thí nghiệm. Trên thực tế, AI đã và đang hiện diện trong nhiều ứng dụng gắn bó với đời sống người cao tuổi. Một số nhóm giải pháp tiêu biểu có thể kể đến:
Nhắc nhở uống thuốc, theo dõi sức khỏe: Ứng dụng Viegrand do học sinh Việt Nam phát triển có khả năng nhắc lịch uống thuốc, theo dõi huyết áp, lượng đường máu và phát hiện tình huống khẩn cấp như té ngã hay đột quỵ. Khi có bất thường, hệ thống sẽ lập tức gửi cảnh báo đến người thân. Tương tự, phần mềm Tri Ân Care kết hợp AI và IoT để quản lý hồ sơ sức khỏe cá nhân, đưa ra cảnh báo sớm về bệnh lý và tự động liên hệ gia đình hoặc cơ sở y tế.
Trò chuyện, giảm cô đơn: Nhiều nghiên cứu cho thấy cô đơn là một trong những nguyên nhân lớn gây suy giảm sức khỏe tinh thần ở người cao tuổi. Các robot tích hợp AI như Hyodol (Hàn Quốc) hay Dai-chan (Nhật Bản) được thiết kế để trò chuyện, hỏi thăm, kể chuyện và cùng người già tham gia các hoạt động đơn giản. Tại Việt Nam, một số ứng dụng trên điện thoại cũng đang thử nghiệm trợ lý ảo giọng nói để đáp ứng nhu cầu giao tiếp này.
Hỗ trợ sinh hoạt hàng ngày: AI được ứng dụng trong định vị GPS giúp ghi nhớ lộ trình, tránh lạc đường; tìm kiếm bằng hình ảnh để nhận diện đồ vật, thực phẩm; hoặc hỗ trợ thị giác thông qua các phần mềm đọc chữ trên màn hình. Các công cụ này mang lại sự độc lập và tự tin hơn cho người cao tuổi khi tham gia sinh hoạt cộng đồng.
Kinh nghiệm quốc tế
Ở những quốc gia có tốc độ già hóa nhanh, AI đã trở thành một phần của chiến lược an sinh.
Tại Nhật Bản, robot chăm sóc AIREC có khả năng nâng đỡ, thay tã, hỗ trợ người bệnh ngồi dậy và thực hiện các việc nhà cơ bản. Đây là giải pháp được kỳ vọng giúp giảm áp lực thiếu hụt nhân lực chăm sóc trong 10–15 năm tới. Ngoài ra, Nhật còn ứng dụng cảm biến giường theo dõi giấc ngủ và robot hướng dẫn tập thể dục tại các viện dưỡng lão.
.jpg)
Ở Hàn Quốc, startup Hyodol đã triển khai hơn 12.000 robot búp bê AI cho người cao tuổi sống một mình. Robot này tích hợp ChatGPT, có thể trò chuyện, nhắc uống thuốc và phát hiện tình huống nguy hiểm nhờ cảm biến. Chính phủ Hàn Quốc cũng hỗ trợ các chương trình thử nghiệm để nhân rộng mô hình.
Ảnh: Búp bê AI tại Hàn Quốc
Tại Mỹ và châu Âu, nhiều sản phẩm AI phục vụ người già đã được thương mại hóa. Robot Paro mô phỏng động vật được dùng trong trị liệu tâm lý; trợ lý ảo ElliQ khuyến khích hoạt động thể chất và kết nối xã hội. Chính quyền Madrid (Tây Ban Nha) đã áp dụng trợ lý AI để đánh giá nguy cơ cô đơn ở người cao tuổi và kết nối họ với dịch vụ xã hội. OECD dự báo tỷ lệ người trên 65 tuổi toàn cầu sẽ tăng từ 18% lên 27% trong giai đoạn 2021–2050, kéo theo nhu cầu nhân lực chăm sóc dài hạn tăng hơn 30%. Việc áp dụng AI vì thế trở thành xu thế tất yếu.
Ảnh: Paro robot chơi với các ông bà
Lợi ích và rào cản ở Việt Nam
Việt Nam đang có những bước đi ban đầu trong việc ứng dụng AI cho chăm sóc người cao tuổi. Lợi ích rõ ràng là giúp người già duy trì sự độc lập, giảm gánh nặng cho gia đình và cải thiện sức khỏe tinh thần. AI còn mở ra khả năng giám sát từ xa, giúp hệ thống y tế xử lý kịp thời các tình huống khẩn cấp.
Tuy nhiên, còn nhiều rào cản lớn. Thứ nhất, kỹ năng số của người cao tuổi còn hạn chế. Nhiều người chưa quen dùng smartphone, thậm chí e ngại bị lừa đảo khi lên mạng. Thứ hai, chi phí cho thiết bị và dịch vụ AI vẫn cao, khó phổ cập cho đại đa số. Thứ ba, hệ thống pháp lý về bảo vệ dữ liệu cá nhân và chuẩn mực đạo đức AI ở Việt Nam vẫn đang trong quá trình hoàn thiện.
Các lớp học Công Dân Số Bạc hỗ trợ người cao tuổi Việt Nam sử dụng các tính năng AI trên các nền tảng giao tiếp phổ biến như Zalo, Facebook, giúp nhận diện các sản phẩm tạo từ AI giả mạo.
Để khai thác tiềm năng, Việt Nam cần một chiến lược tổng thể gồm: đào tạo kỹ năng số cho người cao tuổi; khuyến khích doanh nghiệp công nghệ phát triển sản phẩm AI “bản địa hóa” phù hợp ngôn ngữ, văn hóa; và xây dựng cơ chế tài chính, chính sách an sinh hỗ trợ tiếp cận công nghệ.
Kết luận
Già hóa dân số là thách thức nhưng cũng là cơ hội để đổi mới. Ứng dụng AI trong chăm sóc người cao tuổi đã chứng minh hiệu quả ở nhiều quốc gia. Việt Nam, với tốc độ già hóa nhanh, cần chủ động tiếp cận và đầu tư ngay từ bây giờ để đảm bảo một xã hội nơi người già không chỉ sống lâu mà còn sống khỏe, sống vui và sống có ích.
Tài liệu tham khảo
UNFPA Việt Nam. Việt Nam bước vào giai đoạn dân số già. https://vietnam.unfpa.org
Tổng cục Thống kê. Báo cáo dân số và nhà ở 2024. https://www.gso.gov.vn
WHO. Ageing and health. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/ageing-and-health
Vietnamnet. Ứng dụng trí tuệ nhân tạo ở người cao tuổi như thế nào?. https://vietnamnet.vn/ung-dung-tri-tue-nhan-tao-o-nguoi-cao-tuoi-nhu-the-nao-716077.html
Báo Lao Động. Người cao tuổi với chuyển đổi số. https://laodong.vn
Reuters. Japan develops robots to care for the elderly. https://www.reuters.com
Rest of World. Hyodol, Korea’s AI doll for the elderly. https://restofworld.org
Nikkei Asia. AI robots help Japan’s elderly. https://asia.nikkei.com
OECD. Health at a Glance: Ageing and long-term care. https://www.oecd.org
Tuổi Trẻ. Người cao tuổi học công nghệ số. https://tuoitre.vn
