Người cao tuổi Việt Nam và hành trình bước vào kỷ nguyên số: Nhìn từ dữ liệu Internet và smartphone

bởi: Bảo Thy 01 Tháng 10, 2025

Trong bối cảnh toàn cầu đang chứng kiến làn sóng già hóa dân số, việc người cao tuổi có khả năng tiếp cận và sử dụng công nghệ số, đặc biệt là Internet và smartphone, ngày càng trở thành một yếu tố quan trọng quyết định chất lượng cuộc sống. Việt Nam – một trong những quốc gia có tốc độ già hóa nhanh nhất châu Á – cũng đang đứng trước bài toán làm thế nào để thu hẹp “khoảng cách số” của người cao tuổi so với phần còn lại của xã hội.

Thực trạng sử dụng Internet và smartphone ở người cao tuổi Việt Nam

Nghiên cứu đăng trên tạp chí Social Sciences (MDPI, 2022) cho thấy bức tranh khá lạc quan: chỉ 5,57% người cao tuổi ở Việt Nam không có thiết bị kết nối mạng (máy tính, máy tính bảng, smartphone), trong khi tới 72,03% cho biết họ sử dụng Internet hàng ngày. Internet không chỉ là kênh liên lạc – với 94% người cao tuổi dùng để kết nối với người thân – mà còn là công cụ giải trí (80,64%) và tìm kiếm thông tin (77,9%). Đáng chú ý, 42,3% đã từng sử dụng dịch vụ công trực tuyến, cho thấy nhóm tuổi này đang dần tiếp cận các nền tảng số chính thức.

Socsci 11 00324 g003

The activeness of the elderly using online applications (% of the Internet-user respondents).

Tuy nhiên, số liệu từ World Bank (2020) lại phản ánh một bức tranh thận trọng hơn. Chỉ khoảng 12,7% người cao tuổi Việt Nam có truy cập Internet thường xuyên, và tỷ lệ sử dụng email, tin nhắn trực tuyến hay ứng dụng trò chơi trong nhóm này ở mức rất thấp. Kết quả này cho thấy vẫn tồn tại khoảng cách lớn giữa nhóm thành thạo và nhóm “bên lề số”.

Báo cáo từ UNDP – PAPI 2023 cũng ghi nhận: người trên 60 tuổi ít khả năng nộp hồ sơ trực tuyến hơn các nhóm tuổi trẻ hơn. Điều này không chỉ phản ánh khó khăn kỹ năng, mà còn liên quan đến thói quen và niềm tin vào dịch vụ truyền thống.

Về mặt phổ cập, Bộ Thông tin và Truyền thông từng công bố: người từ 55 tuổi trở lên chiếm gần 20% người dùng Internet tại Việt Nam (2023). Dù đây là tỷ lệ đáng chú ý, nhưng so với tổng số 16 triệu người cao tuổi (tính đến 2024), khả năng sử dụng thành thạo smartphone và dịch vụ số vẫn còn khiêm tốn.

Người già sở hữu smartphone nhiều, nhưng sử dụng thành thạo lại là một câu chuyện khác

Người cao tuổi học sử dụng Smartphone tại lớp học Kỹ Năng số cơ bản của Công Dân Số Bạc. "Có điện thoại 7-8 năm nay nay mới biết được thêm tính năng của nó" là chia sẻ phổ biến.

So sánh với thế giới: khoảng cách còn lớn

Ở bình diện toàn cầu, WHO dự báo đến năm 2050 sẽ có hơn 2,1 tỷ người trên 60 tuổi, chiếm gần 22% dân số thế giới. Khả năng tiếp cận công nghệ trong nhóm này có sự khác biệt rõ rệt giữa các quốc gia.

Châu Âu: Theo Ủy ban châu Âu (2023), hơn 60% người cao tuổi ở Đức và Thụy Điển sử dụng dịch vụ số cơ bản hàng tuần, từ gọi video đến giao dịch ngân hàng trực tuyến.
Nhật Bản: Là quốc gia có xã hội siêu già, Nhật đi đầu trong việc phổ cập smartphone và AI cho người già. Khoảng 70% người trên 65 tuổi sử dụng smartphone, và chính phủ đã triển khai chương trình “Silver ICT” nhằm đào tạo kỹ năng số cho người cao tuổi.
Hoa Kỳ: Khảo sát của Pew Research Center (2021) cho thấy 61% người từ 65 tuổi trở lên sở hữu smartphone, tăng mạnh so với 2013 (chỉ 13%). Các dịch vụ telehealth và AI nhắc thuốc ngày càng phổ biến.
Hàn Quốc: Với chính sách “Digital Inclusion”, hơn 75% người cao tuổi đã có truy cập Internet vào năm 2022, nhờ mạng lưới trung tâm học tập cộng đồng.

So với những con số này, Việt Nam vẫn ở mức thấp, nhất là về mức độ thành thạo và tính đa dạng trong sử dụng dịch vụ số. Người cao tuổi Việt Nam chủ yếu dùng Internet để liên lạc, trong khi tại các quốc gia phát triển, họ đã mở rộng sang lĩnh vực y tế, tài chính, giao thông và giải trí trực tuyến.

Người già sở hữu smartphone nhiều, nhưng sử dụng thành thạo lại là một câu chuyện khác

Các lớp học sử dụng Smartphone hay Internet tại Việt nam như Công Dân Số Bạc luôn thu hút đông người cao tuổi tham gia. Họ học tập rất chăm chỉ.

Vì sao người cao tuổi khó tiếp cận công nghệ?

Theo WHO (2021), những rào cản lớn nhất đối với người cao tuổi khi tiếp cận công nghệ số gồm:

Giới hạn thể chất: thị lực, thính lực và khả năng vận động ảnh hưởng tới việc sử dụng thiết bị.
Khoảng cách kỹ năng số: nhiều người chưa từng được đào tạo, nên thiếu tự tin khi sử dụng Internet.
Niềm tin và an toàn: lo ngại lừa đảo trực tuyến khiến người cao tuổi hạn chế sử dụng dịch vụ số.
Chi phí: smartphone và gói cước Internet vẫn là gánh nặng với nhóm thu nhập thấp.

Đây cũng chính là những vấn đề nổi bật tại Việt Nam, nơi tỷ lệ người cao tuổi sống ở nông thôn chiếm trên 60% và khả năng tiếp cận hạ tầng số còn hạn chế.

Hàm ý cho Việt Nam

Từ kinh nghiệm quốc tế, có thể rút ra một số gợi ý cho Việt Nam:

Chính sách đào tạo kỹ năng số cho người cao tuổi: xây dựng các chương trình tương tự Nhật Bản, Hàn Quốc để phổ cập kỹ năng sử dụng smartphone, ứng dụng AI cơ bản.
Thiết kế công nghệ thân thiện: phát triển ứng dụng với giao diện đơn giản, chữ to, ngôn ngữ dễ hiểu.
Dịch vụ số chuyên biệt: AI có thể hỗ trợ nhắc uống thuốc, ghi nhớ lộ trình, tìm kiếm bằng giọng nói, trò chuyện khi cô đơn – những nhu cầu đặc thù của người cao tuổi.
Thu hẹp khoảng cách vùng miền: tăng cường hạ tầng viễn thông và trung tâm học tập cộng đồng ở nông thôn.

Kết luận

Người cao tuổi Việt Nam đang từng bước hòa nhập vào thế giới số, nhưng vẫn còn một khoảng cách đáng kể so với các quốc gia phát triển. Tận dụng công nghệ AI và Internet không chỉ giúp người già “sống vui – sống khỏe – sống kết nối”, mà còn mở ra cơ hội phát triển các dịch vụ xã hội thông minh, thân thiện và bao trùm hơn.

Để làm được điều này, Việt Nam cần có chiến lược đồng bộ, vừa nâng cao kỹ năng số, vừa tạo ra môi trường công nghệ an toàn và dễ tiếp cận cho người cao tuổi.