Trong bối cảnh công nghệ phát triển nhanh chóng, các chiêu trò lừa đảo ngày càng tinh vi, phức tạp và khó lường. Đáng báo động, người cao tuổi đang trở thành đối tượng bị nhắm tới nhiều nhất bởi sự thiếu hụt kiến thức công nghệ, tâm lý nhẹ dạ, tin người, và ít cảnh giác. Vậy người cao tuổi cần làm gì để tự bảo vệ bản thân khỏi các hình thức lừa đảo ngày một gia tăng? Dưới đây là cẩm nang nhận diện và phòng tránh được biên soạn dành riêng cho đối tượng này.
1. Thực trạng người cao tuổi là đối tượng dễ bị lừa đảo
Vì sao người già dễ trở thành “con mồi”?
Người lớn tuổi, đặc biệt là những người sống một mình, ít tiếp xúc với thông tin hiện đại, thường là nhóm ít được trang bị kỹ năng công nghệ số. Họ có xu hướng tin tưởng người khác qua lời nói, qua điện thoại, hoặc qua những hình ảnh bề ngoài, dễ bị lừa bởi các cuộc gọi mạo danh hoặc tin nhắn giả mạo.
Các hình thức lừa đảo phổ biến nhắm vào người lớn tuổi
Hiện nay, các chiêu trò nhắm vào người cao tuổi rất đa dạng:
Giả danh cơ quan công quyền: Mạo danh công an, tòa án, ngân hàng để hù dọa, yêu cầu chuyển tiền “giải quyết vụ án”.
Lừa qua điện thoại, Zalo, Facebook: Gửi tin nhắn thông báo trúng thưởng, cần hỗ trợ viện phí, hoặc giả mạo người thân cần giúp đỡ.
Đầu tư tài chính, bảo hiểm, từ thiện: Mời gọi góp vốn, mua gói bảo hiểm cao cấp với lãi suất "không tưởng".
Ảnh internet: Người cao tuổi luôn là đối tượng lừa đảo mạng nhắm đến
2. Các hình thức lừa đảo phổ biến nhắm vào người lớn tuổi
Hiện nay, các chiêu trò nhắm vào người cao tuổi rất đa dạng:
Lừa đảo hỗ trợ kỹ thuật:
Kẻ gian thường giả danh nhân viên kỹ thuật từ các ngân hàng, công ty viễn thông hoặc nền tảng mạng xã hội như Facebook, Zalo… Chúng gọi điện thoại thông báo tài khoản của người cao tuổi đang gặp lỗi, bị tấn công, cần “bảo trì” hoặc “xác minh danh tính”. Sau đó, chúng hướng dẫn cài đặt phần mềm, cung cấp mã OTP, hoặc truy cập từ xa vào điện thoại. Chỉ sau vài phút, tài khoản ngân hàng, ví điện tử có thể bị chiếm đoạt.
Lừa đảo tình cảm
Hình thức này đặc biệt nguy hiểm với người cao tuổi sống một mình hoặc ít giao tiếp xã hội. Đối tượng lừa đảo thường kết bạn qua mạng xã hội, nhắn tin hỏi thăm, gửi hình ảnh, trò chuyện thân mật mỗi ngày, rồi giả vờ “gặp khó khăn đột xuất” và vay tiền. Một biến thể khác là giả danh người thân đang ở nước ngoài nhắn tin mượn tiền gấp hoặc gửi “quà tặng từ nước ngoài” nhưng yêu cầu người nhận trả phí hải quan. Trong cả hai trường hợp, người cao tuổi dễ bị dẫn dắt vì cảm xúc, tin tưởng và chuyển tiền mà không kiểm chứng.
Lừa đảo dưới dạng tin tốt:
Đây là chiêu trò đánh vào tâm lý bất ngờ và hứng khởi. Kẻ gian mạo danh siêu thị lớn, công ty viễn thông, ngân hàng hoặc chương trình truyền hình để thông báo “trúng thưởng lớn” như Tivi, điện thoại, phiếu mua hàng. Tuy nhiên, để nhận quà, người cao tuổi phải nộp phí “vận chuyển”, “thuế thu nhập” hoặc “đặt cọc nhận thưởng”. Tất cả đều là bẫy. Sau khi chuyển tiền, người nhận không bao giờ nhận được món quà nào.
Lừa đảo dưới dạng tin xấu:
Đây là một trong những hình thức phổ biến nhất hiện nay. Kẻ gian thường gọi điện thoại, tự xưng là công an, viện kiểm sát, tòa án... và thông báo người nghe “liên quan đến vụ án rửa tiền, ma túy”, hoặc “tài khoản ngân hàng đang bị điều tra”. Sau đó, chúng yêu cầu giữ bí mật, không kể cho ai, và nhanh chóng chuyển tiền để “bảo chứng” hoặc “điều tra tài sản”. Vì lo sợ, nhiều người đã mất hàng chục đến hàng trăm triệu đồng chỉ trong vài giờ.
Ảnh internet: Những hậu quả nặng nề do lừa đảo qua mang đối với người cao tuổi
3. Tác hại nặng nề khi người cao tuổi bị lừa đảo
3.1 Mất tiền, mất tài sản
Một trong những hậu quả dễ thấy nhất khi người cao tuổi rơi vào bẫy lừa đảo chính là mất tiền. Không ít trường hợp đã chuyển hàng chục đến hàng trăm triệu đồng chi sau một cuộc điện thoại "giả danh công an" hoặc "thông báo trúng thường". Đáng buồn hơn, số tiền bị lừa thường là khoản tích góp suốt đời để dưỡng già hoặc khoản tiền từ con cháu gửi về đều đặn mỗi tháng, chỉ một chút sơ suất toàn bộ công sức và niềm tin có thể tan biến trong chốc lát, kéo theo khủng hoảng tinh thần và cả sự bất ổn trong gia đình.
3.2 Tổn thương tin thần và mất niềm tin xã hội
Không chỉ mất tiền, điều đau lòng hơn là nhiều nạn nhân sau khi bị rơi vào trạ thái hoảng loạn, mạcw cảm và tự trách bản thân. Họ thường không dám nói ra vì xấu hổ, sợ bị chê trách "già rồi còn dại". Sự việc không chỉ khiến họ thu mình, mất lòng tin vào người xung quanh, mà còn tạo ra rào cản tâm lý khiến họ sợ tiếp xúc với công nghệ hoặc bất kì dịch vụ nào có liên quan đến tài chính.
4. Nhận diện các dấu hiệu lừa đảo trên mạng
4.1 Ngôn từ đe dọa và gây áp lực tinh thần
Một thủ đoạn rất thường gặp của kẻ lừa đảo là dùng lời nói đe dọa hoặc đưa ra tình huống khẩn cấp nhằm gây áp lực lên nạn nhân. Chúng có thể tự xưng là công an, kiểm sát viên, hoặc nhân viên ngân hàng, thông báo người nghe đang "liên quan đến vụ án", "có nợ chưa thanh toán". Tất cả đều được dựng lên nhằm khiến người cao tuổi hoảng sợ và nhanh chóng làm theo yêu cầu, đặc việt là chuyển tiền mà không kịp suy sét.
4.2 Yêu cầu cũng cấp OTP xác thực của ngân hàng
Chỉ cần nạn nhấn ơ suất cung cấp mã OTP hoặc thông tin đăng nhập, kẻ gian có thể rút sạch tài khoảng ngân hàng chỉ trong vài phút. Hầu hết người cao tuổi không hiểu rõ chức năng bảo mặt của các mã này, hoặc lầm tưởng đây là "thủ tục xác mình cần thiết". Một khi thông tin đã bị lộ, việc truy vết và thu hồi gần như là không thể, vig tài khoảng nhận tiền thưởng là giả, sử dụng giấy tờ tùy thân không chính chủ
4.3 Thông tin không rõ ràng, giọng nói lạ
Một dấu hiệu điển hình khác là sự mơ hồ trong cách kẻ gian cung cấp thông tin. Họ thường xưng danh một cách chung chun (cán bộ điều tra, bên ngân hàng) mà người không đưa ra được bằng chứng cụ thể. Giọng nói thường là người lạ, có thể sử dụng máy biến âm, và luôn tì, cách nói nhanh, làm rối người nghe. Đây là thủ đoạn đánh lạc hướng, khiến nạn nhân không có thời gian để nghi ngờ hay kiểm tra xác thực của thông tin.
5.Giải pháp phong tránh và trang bị kiến thức vững
Không chia sẻ thông tin cá nhân qua điện thoại dù người gọi tự xưng là công an, ngân hàng, hay người thân, tuyệt đối không cung cấp số thẻ, mã OTP, mật khẩu hoặc thông tin tài khoản. Đây là những dữ liệu nhạy cảm mà kẻ gian cần để chiếm đoạt tài sản.
Luôn cảnh giác với giọng nói và số điện thoại lạ. Tội phạm công nghệ hiện nay có thể giả giọng nói bằng AI, giả mạo tài khoản mạng xã hội hoặc làm giả số điện thoại chính chủ. Người cao tuổi cần luôn giữ tâm thế nghi ngờ, không vội tin vào danh xưng của người gọi.
Biết từ chối và kết thúc cuộc gọi khi nghi ngờ Khi thấy dấu hiệu bất thường hoặc nghe yêu cầu cung cấp thông tin nhạy cảm, người cao tuổi nên chủ động từ chối, dừng nghe và cúp máy ngay, thay vì tiếp tục nghe để “tìm hiểu thêm”. Việc trì hoãn có thể khiến kẻ gian khai thác tâm lý và dẫn dắt nạn nhân mất cảnh giác.
Thường xuyên cập nhật kiến thức và kỹ năng công nghệ cho người cao tuổi. Việc trang bị kiến thức công nghệ không chỉ giúp người cao tuổi chủ động phòng tránh lừa đảo mà còn cải thiện chất lượng cuộc sống. Tham gia các lớp học điện thoại thông minh, khóa học nhận biết tin giả, hoặc đơn giản là hỏi con cháu cách tra cứu thông tin trên Google/Zalo… chính là những bước đi thiết thực. Càng hiểu biết, càng chủ động, người cao tuổi sẽ càng khó bị lừa và sống tự tin hơn trong xã hội hiện đại.
6. Hướng dẫn xử lý khi nghi ngờ bị lừa đảo
Gọi ngay cho ngân hàng hoặc công an
Nếu vừa chuyển tiền hoặc nghi ngờ bị lừa, phải báo ngay cho ngân hàng hoặc côn an để chặn giao dịch kịp thời.
Lưu lại toàn bộ nội dung để cung cấp cho cơ quan chức năng làm bằng chứng.
Tăng cường nhận thức cộng đồng sẽ giúp người khác không rơi vào tình huống tương tự.
Trong một xã hội đang chuyển mình mạnh mẽ theo xu hướng số hóa, việc người cao tuổi trở thành nạn nhân của các chiêu trò lừa đảo không còn là chuyện hiếm gặp. Đây đã là một vấn đề nhức nhối, để lại hậu quả nặng nề không chỉ về tài chính mà còn cả tinh thần. Thực tế này đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ từ gia đình, cộng đồng và các cơ quan chức năng.
Việc phòng tránh lừa đảo không thể chỉ đặt lên vai người cao tuổi – những người vốn ít được tiếp xúc công nghệ và thiếu kiến thức bảo mật. Con cháu cần chủ động hướng dẫn ông bà sử dụng điện thoại một cách an toàn, thường xuyên chia sẻ những phương thức lừa đảo mới và kịp thời phát hiện các dấu hiệu đáng ngờ. Bên cạnh đó, chính quyền địa phương, tổ chức xã hội cần tăng cường các chương trình truyền thông, tổ chức lớp học thực tế, phát tờ rơi cảnh báo, cũng như sẵn sàng hỗ trợ pháp lý khi người già gặp sự cố.
