Quyền riêng tư trong kỷ nguyên số không chỉ là một khái niệm pháp lý mà đã trở thành kỹ năng sinh tồn bắt buộc. Trong bối cảnh Việt Nam đang bước vào giai đoạn già hóa dân số nhanh chóng, việc bảo vệ thông tin cá nhân của người cao tuổi, nhóm đối tượng dễ bị tổn thương nhất trên không gian mạng là nhiệm vụ cấp thiết của toàn xã hội.
1. Quyền riêng tư số nền tảng cho lòng tin người cao tuổi
Quyền riêng tư cá nhân được pháp luật Việt Nam bảo vệ, được cụ thể hóa trong các văn bản pháp luật như Điều 21 Hiến pháp 2013 điều và Bộ luật Dân sự 2015. Tuy nhiên, trong kỷ nguyên Dữ liệu Lớn (Big Data) và Trí tuệ Nhân tạo (AI), khái niệm này cần được mở rộng:
Bảo vệ dữ liệu cá nhân: Ngăn chặn việc thu thập, sử dụng, hoặc tiết lộ thông tin (họ tên, địa chỉ, số điện thoại, thông tin sức khỏe, tài chính, định vị) mà không có sự đồng ý minh bạch của chủ thể.
Chống lừa đảo và tin giả: Đặc biệt quan trọng đối với người cao tuổi, những người có xu hướng tin tưởng cao hơn và ít kinh nghiệm kiểm chứng thông tin trên mạng, dẫn đến nguy cơ bị lừa đảo tài chính và phát tán thông tin sai lệch.
Ảnh: Quyền riêng tư số là điều cần thiết trên nền tảng số
2. Thách Thức "Riêng Tư Số" Đặc Thù Đối Với Người Cao Tuổi
Nhiều nghiên cứu về năng lực số và hành vi thông tin của người cao tuổi Việt Nam đã chỉ ra những lỗ hổng khiến nhóm "Gen Bạc" dễ trở thành mục tiêu của các mối đe dọa trực tuyến:
Năng lực số hạn chế (Digital Literacy Gap): Mặc dù nhiều người cao tuổi đã tiếp cận điện thoại thông minh, một tỷ lệ lớn vẫn gặp khó khăn trong việc nhận diện các yếu tố an toàn cơ bản (như mật khẩu mạnh, quyền truy cập ứng dụng).
Thiếu khả năng nhận diện rủi ro: Người cao tuổi có thể không nhận thức được giá trị của dữ liệu cá nhân hay nguy cơ tiềm ẩn khi chia sẻ thông tin quá mức trên mạng xã hội hoặc trả lời các cuộc gọi/tin nhắn lừa đảo.
Xu hướng chia sẻ và kết nối: Nhu cầu giao lưu, kết nối và tìm kiếm thông tin từ con cháu là rất lớn, nhưng chính điều này lại khiến họ dễ dàng chia sẻ thông tin cá nhân trong các hội nhóm hoặc qua các ứng dụng không rõ nguồn gốc.
Thách thức này đòi hỏi một phương pháp giáo dục số hóa đơn giản hóa, trực quan và thực tế hơn.
Ảnh: Người cao tuổi luôn quan tâm đến Quyền Riêng Tư trên nền tảng số
3. Giải Pháp Cộng Đồng: Dẫn Dắt Từ Dự Án Công Dân Số Bạc
Nhận thức được khoảng cách số và nhu cầu bảo vệ quyền riêng tư trong kỷ nguyên số cho nhóm người cao tuổi, nhiều sáng kiến giáo dục kỹ năng số đã ra đời, nổi bật là Dự án Công Dân Số Bạc.
Dự án Công Dân Số Bạc không chỉ dừng lại ở việc dạy kỹ năng sử dụng điện thoại mà tập trung vào xây dựng tâm thế và kỹ năng giữ an toàn trên môi trường trực tuyến cho người cao tuổi.
Giáo dục phòng ngừa lừa đảo: Dự án tổ chức các lớp học theo mô hình "Bình dân học vụ số", trực tiếp hướng dẫn người cao tuổi nhận diện các chiêu trò lừa đảo qua điện thoại, tin nhắn (phishing), và các tin giả mạo.
Thực hành Bảo vệ Dữ liệu: Hướng dẫn cụ thể cách đặt mật khẩu an toàn, cách kiểm tra quyền riêng tư trên Zalo, Facebook, và quan trọng nhất là không cung cấp các mã OTP qua điện thoại cho người lạ.
Thu hẹp khoảng cách thế hệ: Công Dân Số Bạc khuyến khích sự tham gia của con cháu để cùng nhau chăm sóc và hướng dẫn công nghệ cho ông bà, bố mẹ, tạo ra một mạng lưới bảo vệ đa thế hệ vững chắc.
4. Hành Động Thiết Yếu Để Bảo Vệ Quyền Riêng Tư
Để trở thành một "công dân số" an toàn, mỗi người, đặc biệt là người cao tuổi, cần thực hiện các hành động sau:
Hạn chế chia sẻ công khai: Tránh đăng tải thông tin cá nhân nhạy cảm (địa chỉ nhà, lịch trình du lịch, thông tin tài chính) lên mạng xã hội.
Sử dụng mật khẩu thông minh: Đặt mật khẩu mạnh, độc lập cho từng tài khoản và cân nhắc sử dụng tính năng xác thực hai yếu tố (2FA).
Cảnh giác với tin nhắn/cuộc gọi lạ: Luôn kiểm tra nguồn gốc của các cuộc gọi yêu cầu thông tin cá nhân. Nhận thức rằng các cơ quan chức năng hoặc ngân hàng không bao giờ yêu cầu cung cấp mật khẩu hay mã OTP qua điện thoại.
Tham gia học hỏi: Tích cực tham gia các chương trình đào tạo kỹ năng số và an toàn mạng như các lớp học Công Dân Số Bạc để cập nhật kiến thức liên tục và làm chủ công nghệ.
Ảnh: Người cao tuổi là đối tượng ưu tiên bảo vệ quyền riêng tư
Tóm lại, bảo vệ quyền riêng tư trong kỷ nguyên số là trách nhiệm chung. Đối với người cao tuổi, điều này cần được tiếp cận bằng sự thấu hiểu và các giải pháp giáo dục cộng đồng thiết thực. Bằng việc nâng cao nhận thức và kỹ năng số thông qua các dự án như Công Dân Số Bạc, chúng ta có thể đảm bảo thế hệ bạc của Việt Nam được hưởng các tiện ích công nghệ một cách an toàn và tự tin.
